کتاب فرهنگ و هنر در ایران پس از انقلاب اسلامی

یادداشت‌ها

[۱] مریم میرزاخانی خاطرۀ دیگری را نیز زنده کرد. او از جمله بازماندگان تصادف اتوبوس دانشجویان نخبۀ دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۷۶ بود.

[۲] برای عنوان این مقاله – به جای ترکیبِ «گفتمانِ سیاست و تئاتر»- پیشنهادهای دیگری هم وجود داشت، اما در نهایت نویسندۀ مقاله با توجه به محتوای مقاله این عنوان را ترجیح داد.

[۳] پدیده‌‌هایی مانند «تئاتر لاکچری» را نباید به‌‌منزلۀ استثناهایی عجیب و غریب تلقی کرد که با «آسیب‌‌شناسی» می‌‌توان بر آنها فائق آمد؛ آنها نمود‌‌هایی طبیعی از روندهای فعلی‌اند.

[۴]در قیاس با پیش از انقلاب در عرصۀ روشنفکری ایران تحول دیگری نیز به چشم می‌‌آید. اگر پیش از انقلاب کار روشنفکری با ایدۀ تغییر جهان و پروژه‌‌های اجتماعی و سیاسی گره خورده بود، اکنون روشنفکران موثری مانند مصطفی ملکیان به‌صراحت از بی‌‌ثمر بودن کنش‌‌های سیاسی روشنفکران می‌‌گویند و به‌‌جای آن «کار فرهنگی» را در صدر اولویت‌‌هایشان می‌‌نشانند. «فرهنگ» در این روایت کاملاً صبغۀ فردگرایانه و روانشناسانه دارد. نقل قولی سرشت‌‌نما از ملکیان به‌‌روشنی این دیدگاه را بازتاب می‌‌دهد: «من می‌‌گویم تو هر بدبختی و ادباری که در زندگی‌ات داری، نود درصدش مربوط به خودت است و ده درصدش مربوط به نهادهای اجتماعی است»(نشریۀ اندیشۀ پویا، شمارۀ ۳۵، خرداد ۱۳۹۵، ص ۴۰٫). این تفسیر از جامعه و فرهنگ فقط بیانگر چرخشی در گفتارهای مسلط روشنفکری نیست. چنین گفتاری، در دهۀ ۵۰ – فارغ از هرگونه قضاوت ارزشی- اساساً غریب می‌‌نمود و هرچه بود روشنفکرانه تلقی نمی‌‌شد. مقبولیت کنونی این نگاه، پیام تغییر در ارزش‌‌ها و نگرش‌‌های اجتماعی را در خود دارد..

[۵] یک نمونه کتاب پرمخاطب «ما ایرانیان» نوشتۀ مقصود فراستخواه است. این کتاب در چارچوب پژوهشی علمی ساختار یافته است. اما توفیق و همکاران (۱۳۹۸) مدعی‌‌اند این دست آثار به‌‌رغم ظاهر علمی‌‌شان، در اصل همچنان همان خصیصه‌‌های ژانر خلقیات را بازتولید می‌‌کنند: توفیق و همکاران (۱۳۹۸) برآمدن ژانر خلقیات در ایران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

[۶] برگرفته از کتاب دگردیسی مشغولیت‌‌ها، آلبرت هیرشمن، ترجمۀ محمد مالجو، نشر فرزان روز، ۱۳۸۵٫

[۷] مراد فرهادپور، مجلۀ فرهنگی-هنری آنگاه، شمارۀ ۸، پاییز ۱۳۹۷٫

[۸]به‌‌عنوان نمونه، برای بحثی متفاوت دربارۀ عملکرد دولت جمهوری اسلامی در مقولۀ دینداری ایرانیان در چهار دهۀ گذشته ر. ک به پروندۀ مفصل نشریۀ اصولگرای عصر اندیشه، شمارۀ ۲۱، دی ۱۳۹۸٫

[۹]مطابق برنامۀ ششم توسعه، «کاهش تصدی‌‌گری دولت» مهم‌‌ترین اولویت اجرایی در حوزۀ فرهنگ است.

[۱۰]

Zahner, N (2018) The Economization of the Arts and Culture Sector in Germany After 1945, in Alexander,V.D et al.(eds): Art and the Challenge of Markets,Volume 1, London: Palgrave Macmillan:95-124.

[۱۱]امیدواریم که در هر کدام از این موضوعات، مقالاتی به چاپ بعدی این کتاب افزوده شود.